Hukukta Bir Üst Kapıyı Çalmak: Olağan ve Olağanüstü Kanun Yolları
- Kübra Betül Er
- 25 Haz
- 3 dakikada okunur
Güncelleme tarihi: 3 Tem
Hukuk, insan hayatının en temel ihtiyaçlarından biri olan adaletin sağlanması için var olan bir sistemdir. Toplumun her alanında düzeni korumak, haksızlıkları gidermek ve hak arama özgürlüğünü güvence altına almak amacıyla geliştirilen bu sistem, zaman zaman hatalı kararlarla sonuçlanabilir. Ancak hukuk, sadece karar vermekle değil, verilen kararların denetimini sağlamakla da güçlüdür. İşte bu noktada kanun yolları, yani “karara itiraz etme” yolları devreye girer.
Günümüzde artan dava sayıları, değişen toplumsal ilişkiler ve çeşitlenen hukuki uyuşmazlıklar karşısında, mahkemelerin verdiği kararların her zaman maddi gerçeği yansıtması mümkün olmayabilir. Nitekim 2024 yılı itibarıyla Türkiye’de Adalet Bakanlığı verilerine göre 11 milyonu aşkın aktif dava dosyası bulunmaktadır. Bu da yargı sistemine olan yükün ne denli büyük olduğunu gözler önüne sermektedir. İşte bu yoğunluk içerisinde, hata yapma ihtimaline karşı bireylere olağan ve olağanüstü kanun yolları tanınır.
Olağan Kanun Yolları Nedir?
Olağan kanun yolları, bir mahkeme kararının henüz kesinleşmeden önce, hukuka uygun olup olmadığının üst bir yargı merci tarafından tekrar incelenmesini sağlar. Bu yolların amacı, mahkemenin verdiği kararın maddi gerçeğe ve hukuka uygunluğunu denetlemektir.
Bu başvuru yolları şunlardır:
İtiraz
İstinaf
Temyiz
Her biri, farklı yargı kararlarına karşı farklı süre ve usullerle işletilir.
İtiraz Nedir?
Ceza yargılamasında sıkça karşılaşılan bu yol, hâkim tarafından verilen kararlara karşı üst mahkemeye yapılan başvurudur. Ceza Muhakemesi Kanunu kapsamında, belirli hâllerde mahkeme kararlarına da itiraz edilebilir. Bu süreçte amaç, kararın hukuka uygun olup olmadığının hızlı bir şekilde yeniden değerlendirilmesidir.
İstinaf Nedir?
İstinaf, yerel mahkemenin hem maddi olgular (olaylar) hem de hukuki değerlendirme açısından verdiği kararların bölge adliye mahkemeleri tarafından incelenmesidir. Bu süreçte, dava adeta bir kez daha görülür. Bu nedenle istinaf, halk arasında “ikinci mahkeme” olarak da bilinir. Mahkemenin eksik incelediği bir delil, dikkate alınmayan bir tanık beyanı veya yanlış hukuki yorum, bu aşamada giderilebilir.
Temyiz Nedir?
Temyiz, istinaf aşaması sonrasında verilen kararın sadece hukuka uygunluk yönünden Yargıtay tarafından incelenmesini sağlar. Temyiz, mahkeme kararının usule ve yasaya uygun şekilde verilip verilmediğini denetler. Hukuki hata varsa, Yargıtay kararı bozabilir.
Olağanüstü Kanun Yolları Nedir?
Olağanüstü kanun yolları, artık kesinleşmiş olan bir mahkeme kararına karşı, sonradan ortaya çıkan ve adaletin sağlanmasını zorunlu kılan durumlarda başvurulan istisnai yollardır. Bu yollar, olağan kanun yolları tüketildikten sonra başvurulabilir ve genellikle ciddi hukuka aykırılık ya da yeni ortaya çıkan deliller gibi sebeplere dayanır.
Bu yollar şunlardır:
Kanun Yararına Bozma
Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Başvurusu
Cumhuriyet Başsavcılığının İtirazı
Yeni delillerin ortaya çıkması, sahte tanıklıkların sonradan ortaya konması veya yargılama sürecinde ciddi usul hatalarının bulunması durumunda; kesinleşmiş kararın yeniden yargılanmasını sağlayan bir yoldur. Bu sayede, adaletin gecikmiş bile olsa yerini bulması amaçlanır.
Kanun Yararına Bozma Nedir?
Kesinleşmiş kararların sanık lehine veya aleyhine olmaksızın, sadece hukuka aykırılık bulunması hâlinde Adalet Bakanlığı tarafından Yargıtay’a götürülmesidir. Bu yol, genellikle sistemdeki hataları temizleyici bir işlev görür.
Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Nedir?
Kişinin, temel hak ve özgürlüklerinin kamu gücü tarafından ihlal edildiğini düşündüğü durumlarda, olağan yollar tüketildikten sonra Anayasa Mahkemesi’ne başvurmasıdır. Özellikle adil yargılanma hakkı, ifade özgürlüğü, mülkiyet hakkı gibi alanlarda yoğun şekilde kullanılır.
AİHM Başvurusu Nedir?
Eğer Anayasa Mahkemesi de dahil olmak üzere iç hukuk yolları sonuç vermemişse, bireyler Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesindeki haklarının ihlal edildiği gerekçesiyle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurabilir. Türkiye, bu mahkemenin kararlarına uymayı taahhüt etmiştir.
Cumhuriyet Başsavcılığının İtirazı Nedir?
Bölge Adliye Mahkemesi ve Yargıtay ceza dairelerinin verdiği bir ceza kararında açık bir hukuka aykırılık varsa, Cumhuriyet Başsavcısı bu karara itiraz edebilir. Bu itiraz, dosyanın yeniden incelenmesini sağlar. Vatandaşlar doğrudan başvuramaz; sadece Cumhuriyet Başsavcısı bu yolu kullanabilir.
Yargılamalar her zaman adil ve hatasız sonuçlanmayabilir. Ancak hukuk, yanlışa karşı sessiz kalmaz. Olağan ve olağanüstü kanun yolları, bir üst kapıyı çalmak isteyen herkes için umut kapısı olabilir.
Hakkınızı ararken doğru adımları atmak, süreci doğru yönetmek ve zamanında başvuru yapmak çok önemlidir. Alanında uzman bir ekipten destek almak, hem zaman kazandırır hem de hakkınıza en doğru yolla ulaşmanızı sağlar.Bizimle iletişime geçerek süreciniz hakkında detaylı bilgi alabilir, profesyonel hukuki destek talebinde bulunabilirsiniz.
コメント